معرفي برخي بناهاي تاريخي استان چهارمحال و بختياري

به گزارش پايگاه خبري تحليلي پيرغار خبرنگار جهانبين نيوز براساس مطالعات و پژوهشهاي باستان شناسي قديمي ترين آثار شناسايي شده در استان چهارمحال وبختياري به دوره فراپارينه سنگي و به حدود ۱۱ هزارسال قبل تعلق دارد.

كشف تپه ها ومحوطه هاي بسياري از دوران پيش از تاريخ بويژه دوران مس و سنگ نشانگر حضور فعال انسانها در محدوده زماني هزاره هفتم قبل از ميلاد به بعد در استان چهارمحال وبختياري است. در طول دوران هخامنشي واشكاني اين استان تحت سيطره حكام محلي اليمايي اداره مي شد. از آثار شاخص اين دوره دراستان مي توان به نقش برجسته هاي« شيرين او» و «يه شووه الگي » اشاره كرد با انقراض حكومت اليمائي بدست ساسانيان نقش مردم اين استان در تاريخ اين استان در تاريخ ايران كم رنگ مي شود.

تا پيش از تسلط اتابكان بر اين سرزمين ساكنين آن بصورت گرو ههاي نيمه يكجانشين وكوچرو زندگي مي كردند.ازحدود قرن ششم هجري تا قرن نهم اتابكان لربزرگ بواسطه حضور چشمگير در تحولات سياسي ايلخانان مغول براي خود نام وآوازه اي دست وپا كردند.از اتابكان لربزرگ آثار بسياري در اين استان همچون كاروانسراهاي قلعه مدرسه ، طاق سنگيهاي جونقان و مسجداتابكان برجاي مانده است. در دوره صفويه شخصي به نامميرجهانگيرخان به حكومت بختياري ها منصوب شد. در زمان همين شخص تونل معروف به« كاركنان » يا « شاه عباس » در نزديكي محل تونل فعلي كوهرنگ حفر شد كه به دليل ضعف فناوري وعدم تسلط بر طبيعت كوهستاني منطقه عمليات حفاري آن ناتمام ماند.

پس از فوت مير جهانگيرخان برادر وي « ميرخليل خان » از رياست طايفه آستريك خلع شد و طوايف بختياري و تعدادي از تيره ها درحيطه اقتدار محمد تقي خان چهار لنگ باقي ماندند. طوايف هفت لنگ نيز به رياست دودسته خوانين « دوركي » و « بختياروند » از طوايف عمده هفت لنگ، گردن نهادند.

از اواسط پادشاهي قاجار، حسينقلي خان ( رئيس طايفه دوركي ) با شكست قطعي خوانينبختياروند ( بهداروند )، همه طوايف هفت لنگ را متحد ساخته و خود را « ايلخان » وبرادرانش را « ايل بيگي » ناميد و رياست ايل هفت لنگ و اداره امور كل منطقه بختياريرا به عهده گرفت. حكام وخوانين محلي در تحولات واتفاقات دوران معاصر بوِيژه نقش پررنگ ساكنان اين استان در پيروزي انقلاب مشروطه از ديگر وقايع مهم و تاريخي در استان چهارمحال وبختياري محسوب مي شود.

پس از فوت مير جهانگيرخان برادر وي « ميرخليل خان » از رياست طايفه آستريك خلع شد و طوايف بختياري و تعدادي از تيره ها درحيطه اقتدار محمد تقي خان چهار لنگ باقي ماندند. طوايف هفت لنگ نيز به رياست دودسته خوانين « دوركي » و « بختياروند » از طوايف عمده هفت لنگ، گردن نهادند.

از اواسط پادشاهي قاجار، حسينقلي خان ( رئيس طايفه دوركي ) با شكست قطعي خوانينبختياروند ( بهداروند )، همه طوايف هفت لنگ را متحد ساخته و خود را « ايلخان » وبرادرانش را « ايل بيگي » ناميد و رياست ايل هفت لنگ و اداره امور كل منطقه بختياريرا به عهده گرفت. حكام وخوانين محلي در تحولات واتفاقات دوران معاصر بوِيژه نقش پررنگ ساكنان اين استان در پيروزي انقلاب مشروطه از ديگر وقايع مهم و تاريخي در استان چهارمحال وبختياري محسوب مي شود.

اکنون به معرفي برخي اماکن تاريخي اين استان مي پردازيم.قلعه سورک:


اين بنادر۴۰ کيلومتري جنوب شرق شهرکرد در حاشيه روستاي سورک قراردارد و بدستور نصيرخان سردارجنگ بختياري در اواخر دوره قاجاريه ساخته شده است.بناي قلعه داراي دوطبقه اصلي- محوطه-حوض-ورودي-بناهاي جانبي وحمام خصوصي است. بناي اصلي قلعه دردوطبقه زيرزمين وشاه نشين ساخته شده است.زيرزمين بنادرارتفاع ۱ متري ازسطح زمين داراي يک راهروواتاقهاي کناري است که محل سکونت خدمه وانباروذخيره آذوقه ساکنين قلعه بوده وبامصالح خشت وملاط گل ساخته شده است.بناي شاه نشين ازطريق دوپلکان سنگي شمالي وجنوبي قابل دسترسي است وشامل ايواني طويل وستو ندار(چهارده ستون)وچنداتاق بزرگ ومرتفع است که تنها تزيين موجوددراين اتاقهاسربخاريهاي گچبري شده مي باشد.

سقف بناتيرپوش ونماي آن باورقهاي فلزي قاب بندي شده اند.ستونهاي به کاررفته درايوان ساده واز ته ساقه وسرستون تشگيل شده اند.حمام اختصاصي قلعه درظلع جنوبي ومتصل به بناي اصلي قراردارداين حمام داراي رختکني است باچهارستون سنگي-مياندري کوچک-گرمخانه وخزينه است.ازاره گرمخانه بانمايي از کاشيهاي اسليمي وابروبادبه ارتفاع ۱ مترتزيين يافته وسطوح ديوارهاآهک اندوداست.خزينه حمام ازسه بخش :آب سرد-ولرم-آب گرم تشگيل شده که داراي نمايي سنگي همچون حمام قلعه چالشتراست.


مسجدجامع چالشتر:

اين مسجددربرج وباروي چالشتردردوره قاجاريه توسط حاج محمدرضاخان چالشتري درسال۱۲۸۷ ه.ق.ساخته شد .مسجد چالشترازنوع(مساجد)دوايواني است وداراي دوشبستان زمستاني وتابستاني صحن وورودي است.شبستانهابااستفاده ازستونهاي سنگي وطاق وتويزه درارتفاع۱.۵ متري ازسطح زمين ساخته شده اند.که دومنبرچوبي نفيس وقديمي درآنهاقراردارد.ايوانهاي اين مسجددرجهات جنوب وشمال احداث شده اند.ايوان شمالي داراي کتيبه ازآيات قرآني بازمينه آبي ورنگ سفيدوکتيبه اي بنام باني مسجدوعبارت(باني اين بناحاجي محمدرضاخان)است.



مسجد دستگرد امامزاده:
اين بنا دربافت قديم روستاي دستگرد و در جوار بناي امامزاده محمداکبر(ع)قراردارد.مسجدتنهاداري يک شبستان مستطيل درجهت شمالي جنوبي است.که درجهت غرب داراي دوورودي کوتاه وکم عرض است .بناي شبستان بااستفاده ازستونهاي سنگي سه تکه وبه شيوه طاق وچشمه ساخته شده است.مصالح به کاررفته دراين بناآجر-خشت وملاط گل وگچ است.تاريخ دقيق ساخت اين بنابدرستي مشخص نيست.استفاده ازستونهاي سنگي سه تکه دراين بنابابسياري ازبناهاي مذهبي وقاجاري استان همچون :مسجدمهديه-مسجدسامان-مسجدهرچگان و....قابل مقايسه واحتمالا"دريک محدوده زماني دراواسط دوره قاجاريه ساخته شده اند.


عصارخانه سيدصالحي فرخشهر:
بناي اين کارخانه کوچک استحصال روغن درشرق شهرفرخشهردرکنارجاده فرخشهر-پليس راه شهرکردقراردارد.براساس تاريخ موجودبربنادرسال۱۳۳۳ .ه.ش.ساخته شده است.اين عصارخانه تنهاکارخانه فعال وبازمانده ازمجموع کارخانه هاي عصاري درفرخشهراست.بناي عصارخانه داراي سه بخش مجزاشامل: اتاقهاي اسياب-روغن کش وانباروطويله اشتران است کهبامصالح خشت ونماي اجروباطاقهاي گنبدي وتخت ساخته شد.دراتاق اسياب دوسنگ بزرگ وکوچک عصاري وجودداردکه برروي دوسکوعمل اسياب وخردکردن دانه هاي روغني رابه وسيله حرکت دوراني شترانجام مي داده است.سنگ بزرگترازيکي ازمحلات اصفهان واردشده وداراي کتيبه ونقوش زيبايي است.وتاريخ۱۱۱۰ .ه.ق.برروي ان حک گرديده است.دانه هاي خردشده به اتاق روغن کشي منتقل ميشودوباکمک اهرمهاي بزرگ چوبي عمل استحصال روغن انجام ميگرفت.دراين کارخانه دانه هاي روغني همچون:برزک-کنجد-کرچک-افتاب گردان و....است که ازشهرهاي شمالي:بجنورد-شيرازواردميشوند.ازحدود۲۵ سال پيش سنگهاي عصاري اين کارخانه جاي خودرابه دستگاه هاي جديدوبرقي داده است.


مسجدمهديه:
مسجدمهديه درخيابان گلبانگ درغرب روستاي مهديه قراردارد.اين مسجدداراي يک شبستان قديمي والحاقات جديدوصحن کوچک است.ورودي مسجدازجهات شمال وغرب قراردارد.شبستان مسجددرعمق ۱.۵ متري ازسطح زمين درفرم مستطيل بااستفاده از۸ ستون سنگي وباطاق وتويزه ساخته شده است.دراضلاع بزرگ ۵ طاق نماودراضلاع کوچک ۳ طاق نماي نيمه عمق ساخته شده است.نوراين شبستان ازطريق دروپنجره هاي چوبي تعبيه شده درضلع شمال غربي ونورگيرهاي چهارگوش در چشمه طاق هاتامين ميشود.اين بناازمصالح سنگ درپي-اجروخشت درمتن وبدنه وملاط گل وگچ دراوآخردوره قاجاريه ساخته شده است. .


امامزاده ملک خاتون گوشه:
بنابرگفته متولي اين بنامرقدملک خاتون يکي ازفرزندان امام موسي ابن جعفرعليه السلام است که بنابردستور اتابک سعددرتاريخ ۶۹ ل ه.ق که موجب شفاي عاجل دخترافليج اتابک بدست يکي ازپيروان اهل بيت به نام صالح گرديدساخته شد.بناي امامزاده شامل يک بقعه قديمي ورواق وايواني جديداست دردوسوي رواق مذکوردوحجره کوچک به سبک سنتي ساخته شده است.فرم دروني بقعه هشت ضلعي است که بجزاضلاع دوسوي ورودي داراي طاق نماهايي کم عمق باقوس جناغي است.تنهاورودي بقعه درجهت شمال شرق وبه ارتفاع۱۶۰ سانتي مترقراردارد.مصالح اصلي اين بقعه ازاجروملاط گچ وساروج است.مساحت بقعه باعث گرديدتابي هيچ عنصري گنبدي برآن ساخته شودبرگنبداصلي درزمان خوانين محلي دردوره قاجاريه گنبدديگري جهت حفاظت بيشترساخته شده است.


امامزاده شرف القيس:
اين امامزاده درابتداي دره ارجنک درکنارنحردوقنات قراردارد.بناي امامزاده تنهايک بقعه کوچک است که فرم بيروني آن تقريبا"چهارگوش بازاويه هاپخ وفرم دروني آن هشت ضلعي است.نماي بيروني درچهارجهت داراي چهارطاق نماست که تنهاقوس طاق نماي شرقي آن سالم مانده وتنهاورودي بقعه درآن ايجاد شده است.درون بقعه هشت طاق نماي نيمه عمق باقوس بيزوجودداردکه بعنوان طاقچه مورداستفاده قرارميگيرندگنبدي کوتاه وکم ارتفاع برفرم هشت ضلعي بقعه ساخته شده است.مصالح اين بناازآجر-خشت وملاط گل وگچ ميباشد.فرم هشت ضلعي قوسهاي بيزدهوايي با ارتفاع کم و...بنابابناهاي اوآخردوره قاجاريه واوائل دوره پهلوي همچون بناي امامزاده بي بي هاجر-ميرحيدرشاه وعبدالعظيم مشابه است.


امامزاده شاهزاده عبدالله سورک:

بقعه اين امامزاده ازفرزندان امام حسين عليه السلام درجنوب غرب روستاي سورک ودردامنه کوه دلدل قراردارد.باني اين بنا بي بي تاج الملوک بختياري همسرفريدون خان بختياري فرزند نصيرخان سردارجنگ بختياري است که نزديک به نيم قرن پيش ساخته شده است.بنابه شکل زيباومتاءثرازبناهاي قديمي بامصالح آجروملاط گل-گچ که فرم اصلي بيروني آن به شکل چليپااست که باافزودن چندراهروبه فرم هشت ضلعي نزديک شده است.درنماي بيروني چهارايوان باقوس سهمي بازدرچهارجهت اصلي وجودداردکه راه ورودبه بقعه ازطريق ايوانهاي شمالي وجنوبي ميسراست
.

مسجدشوراب صغير:
اين بنادربافت قديم روستاي شوراب صغيرازتوابع بخش سامان قراردارد.مسجدتنهاداراي يک شبستان به ابعاد۱۰*۱۰ مترازمصالح آجروملاط گل است که برروي چهارستون آجري ومربع شکل به شيوه طاق وچشمه ساخته شده است.اين بنابامسجدکاهکش شباهت بسيارداردواحتمالا"دريک دوره وتوسط يک نفردراواخردوره قاجاريه ساخته شده اند.


بقاياي پل باستاني بارز(پل بزرگ):

بقاياي اين پل تنهادرحاشيه شرقي رودخاته خرسان سالم مانده است.آثارباقي مانده شامل چهارپايه پل ازمصالح سنگ وساروج وموادگچ ميباشد.هرکدام ازاين پايه هاداراي ارتفاعي بين۲ تا۳ متروطول وعرض۳*۶ مترهستندفاصله بين پايه هامتغيرومتناسب باوضعيت حرکت وفشاررودخانه خرسان درنوسان است.متاءسفانه طاق دهانه هاي پل بکلي ازبين رفته است وتنهابقايايي ازپاطاق دهانه برروي بعضي ازپايه ها سالم مانده است.نماي بيروني پايه هاي پل باسنگهاي مالون وقواره شده تزيين يافته که اين موضوع حاکي ازاهميت وارزش اين بنادرروزگاررواج ورونق آن دارد.تاريخ دقيق وساخت پل به درستي مشخص نيست اماباتوجه به رواج ورونق راه ارجان لردگان-اصفهان دزقرون اوليه اسلامي ووجودکاروانسراهايي همچون قلعه مدرسه وپل بريده دراين مسيرميتوان قدمت اين پل رادست کم مربوط به قرون اوليه اسلامي دانست.


حمام چم زين:
اين حمام دربافت قديم روستاي چم زين درکنارباغات گردوقرارداردوهم اکنون متروکه شده است.اين بناتوسط شخصيتي بنام دکتربختيارکه دراين منطقه باغات فراواني داشت دراوايل قرن معاصرساخته شد.حمام مذکورداراي يک ورودي باريک وکم عرض درجهت جنوب است که به رختکني کوچک متصل مي شود.رختکن حمام ازچهارحجره باقوس جناغي تشکيل شده که ازطريق يک هشتي(مياندر)کوچک به اطاق نوره کش خانه وگرمخانه حمام راه مي يابد.مصالح حمام ازاجروملاط گل وگچ مي باشدکه به جهت استحکام بيشترديوارهاي نماي بيرون حمام باسنگ قلوه ولاشه ساخته شده است.



مسجدکاهکش:

اين مسجدتنها اثربازمانده ازبافت قديمي روستاي کاهکش است.بافت روستاي کاهکش درشيبي بسيارتندقرارگرفته وازاين حيث دراستان بي نظيراست.مسجدکاهکش به ابعاد۱۰*۱۰ متردرنزديکي ساحل رودخانه زاينده رودقراردارد.اين بناتنهاداراي يک شبستان است که به شيوه طاق وچشمه بروي چهارستون چهارگوش آجري ساخته شده است.مصالح بکاررفته دراين شبستان سنگ درپي وآجروخشت دربدنه ومتن بناوملاط گل وگچ ميباشد.تاريخ دقيق ساخت اين بنابدرستي روشن نيست ليکن باتوجه به فرم شبستان وبويژه استفاده ازستونهاي چهارگوش اجري که بامساجدبارده وسورشجان قابل مقايسه اين بنادراواخردوره قاجاريه ساخته شده است .